Renate Dorrestein - Ontaarde moeders

Contact, Amsterdam (1992)

Titelverklaring:

De term ontaarde moeders slaat op de persoonlijke situatie van de verhaalfiguren. Het heeft dus niets te maken met het bovennatuurlijke. De moeders in het verhaal (d.w.z. Moeder, Meijken en Bonnie) wijken allen op de één of andere manier af van het gangbare idee van een moeder. De Moeder van Meijken bezorgt haar dochter voor het hele leven een probleem, door haar niet te steunen tijdens haar zwangerschap en de periode daarna. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het niet eens bekend is dat zij moeder en dochter zijn. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past. 

De auteur:

Renate Dorrestein wordt in 1954 geboren in Amsterdam. Als journaliste begint ze haar loopbaan bij het weekblad Panorama. Ze schrijft romans, columns en autobiografische verslagen. Haar eerste boek is de verhalenbundel Voorleesboek voor planten in 1976, maar bekendheid krijgt ze pas met haar eerste roman  De buitenstaanders in 1983. Haar romans zijn altijd als feministisch te herkennen en thema’s als het idee dat vrouwen pas voor vol worden aangezien als ze getrouwd zijn en een kind hebben, komen regelmatig aan bod. Mannen spelen slechts bijrollen in haar romans. De dood van haar zusje is ook een belangrijk thema. Hierover schrijft ze in de autobiografische roman Het perpetuum mobile van de liefde (1988). Nadat Dorrestein de ziekte ME (chronische vermoeidheid) heeft gekregen, is ook ziekte en het sociaal isolement waarin zieke mensen zich vaak bevinden een hoofdthema in haar oeuvre.

Andere werken: Haar kop eraf! Alice als ideale heldin voor hedendaagse feministes (1988); Het hemelse gerecht (1991); Verborgen gebreken (1996) en Een hart van steen (1998).

Literaire stroming:

Moderne Nederlandse literatuur.

Genre:

Psychologische roman.

Samenvatting:

In het eerste hoofdstuk verblijft Bonnie in het Hilton in Nairobi. Ze heeft haar echtgenoot en kind vlak na de geboorte verlaten en is nu alleen op reis door Afrika. In de lounge van het hotel ontmoet ze een Duitser, die alles wil weten over haar jeugd. Ze denkt terug aan de tijd, waarin ze vaderloos is opgegroeid. Haar vader overleed toen ze acht jaar was. Zijzelf is dus vaderloos opgevoed en nu groeit haar eigen dochter op zonder moeder. Ze wil hierover niet veel kwijt en vlucht naar haar kamer. Ze denkt aan de ongewenste zwangerschap als gevolg van een verkrachting door haar ex. Ze vindt zichzelf geen goede ouder en heeft er geen spijt van dat ze de vader met het kind heeft achtergelaten.

Zwier is de vader van het kind en hij is werkzaam als archeoloog. Na jaren in het buitenland te hebben gewoond, keert hij, samen met zijn dochter Maryemma, terug naar Nederland. Ze verblijven bij de zuster van Bonnie en haar man, Meijken en Gert, in Sibculo. Zwier moet hier onderzoeken doen bij een kloosterput. Hij krijgt ruzie met zijn gastheer, omdat hij denkt dat die zich aan zijn dochter heeft vergrepen. Ze gaan een andere plaats zoeken om te overnachten. Meijken heeft niets van dit alles gemerkt. Zij leest op zolder de brieven van Bonnie, die gericht zijn aan haar moeder. Meijken herinnert zich de keer dat zij en haar moeder naar Duitsland gingen, omdat haar moeder, na achttien jaar weer zwanger zou zijn. Ze komen terug met een ‘zusje’ voor Meijken. Meijken is echter zelf de moeder van het kind, een geheim dat zorgvuldig bewaard wordt. De moeder van Meijken wilde namelijk niet dat iemand er achter zou komen dat Meijken verkracht is.

Zwier en Maryemma hebben inmiddels onderdak gevonden in een vakantiehuisje. Ze proberen het gezellig te maken, maar de driftbuien van Zwier gooien roet in het eten. Terwijl hij in dronken toestand op bed ligt, sluipt Maryemma ’s nachts uit het huisje. Ze wil spelen bij de zandverstuiving. In het donker ziet ze drie jongens op cross-fietsen op haar afkomen. De volgende dag is het kerstmis, maar op het nieuws is te horen dat er een vrouw is vermoord, vlakbij Sibculo. Meijken is bang dat het Bonnie betreft, zij zou namelijk naar Nederland komen om haar nieuwe boek te promoten. Gert moet naar de politie om het lijk te identificeren. Meijken loopt, zonder zich er bewust van te zijn, na 37 jaar naar buiten. Haar moeder had haar destijds gewaarschuwd: ”Jij blijft binnen tot dit achter de rug is”. Als Gert terugkomt, blijkt tot zijn verbazing dat Meijken niet thuis is en dat Bonnie op hem staat te wachten. Meijken is naar haar moeder gelopen en gaat met haar 250 kilo op haar schoot zitten. Later blijkt dat de moeder van Meijken hieraan is overleden.

Bonnie denkt terug aan het Geheim van vroeger. Zij weet nog steeds niet wat dit Geheim inhoudt, maar ze weet wel dat ze niet als haar ‘zuster’ wil worden, die het leven aan zich voorbij laat gaan. Gert heeft beloofd om te vragen of hij met Maryemma bij Gert en Meijken mocht eten en hij belt op. Bonnie neemt de telefoon op, en zodra ze zich bewust zijn van de situatie, vliegen verwijten over en weer. Zwier wil de zorg van hun dochter aan haar moeder (Bonnie) overlaten, maar Bonnie belooft tegenover Maryemma alleen dat ze haar zal schrijven.

Meijken is opgehaald door Gert en bij het zien van Bonnie vindt ze dat het tijd wordt om het Geheim te onthullen. Als echter een vriendin onverwachts binnenvalt, vertelt Meijken alleen dat ze op dieet gaat. Meijken wil haar huwelijk met Gert niet voortzetten. Zwier en Maryemma wandelen rond op de camping, ze gaan niet bij Gert en Meijken eten, omdat Bonnie daar is. Ze ontmoeten het meisje van de boekwinkel, waar Zwier een boek gekocht heeft. Zij nodigt hen beiden uit om bij haar te komen eten en Zwier besluit aarzelend om op de uitnodiging in te gaan. Gert krijgt het bericht dat de moeder van Meijken overleden is. 

Tijd en tijdvolgorde:

Het verhaal wordt chronologisch verteld, met af en toe een flash-back.                                  De vertelde tijd omvat enkele dagen en de gebeurtenissen spelen zich af rond de kerst.

Plaats /ruimte:

Het eerste hoofdstuk speelt zich in Afrika af en de andere hoofdstukken spelen zich af in Sibculo, vlakbij Ommen.

Karakterbeschrijving en –ontwikkeling /onderlinge relaties:

Meijken Balm:

Meijken is één van de hoofdfiguren van de roman. Zij is op achttienjarige leeftijd verkracht en zwanger geraakt. Haar moeder vond dit een grote schande en wilde niet dat iemand hier achter kwam. Meijken beviel in Duitsland van haar kind, zodat ze konden doen alsof het kind van haar moeder was. Sindsdien is ze niet meer buiten geweest en na 37 jaar heeft ze een gewicht van 250 kilo bereikt. Meijken is een rond karakter, na 37 jaar verzoent ze zich met haar moeder en verlaat ze haar huis. Ook wil ze niet langer met Gert getrouwd zijn.

Gert Balm:

Gert Balm is de man met wie Meijken getrouwd is. Hij is een rustig type en runt een drogisterij. Hij wil het zijn ‘nichtje’ zoveel mogelijk naar de zin maken en bouwt zelfs een poppenhuis voor haar. Door de ruzie met haar vader zal zij het echter nooit krijgen en Meijken vindt het maar niets dat hij zich zo heeft uitgesloofd. Dit is de eerste keer dat hij zijn zelfbeheersing verliest. Hij is een rond karakter.

Bonnie Bentveld:

Bonnie is een schrijfster die vaak in het buitenland vertoeft. Ze heeft negen jaar geleden haar man en kind verlaten, omdat ze zichzelf niet geschikt vond om een kind te verzorgen. Het kind was overigens een ‘ongelukje’. Ze was slordig geweest met de pil en zowel Zwiers als zij waren zeer ontzet toen ze het nieuws te horen kregen. Ze heeft er ook een hekel aan om de rol van gehoorzame dochter te spelen. Bonnie weet niet dat ze de dochter is van Meijken. Zij is een rond karakter.

Zwier:

Zwier is archeoloog, waardoor hij lang in het buitenland heeft gezeten. Hij keert samen met zijn dochtertje terug naar Nederland, die hij al negen jaar in z’n eentje opvoedt. Aan de ene kant ziet hij haar als een blok aan zijn been, maar aan de andere kant is zij een grote steun voor hem. Af en toe heeft hij driftbuien, die hij op zijn dochter botviert. In de loop van het vehaal blijkt, dat hij de zorg voor zijn dochter over wil dragen aan Bonnie. Ook Zwier is een rond karakter.

Maryemma:

Maryemma is het dochtertje van Bonnie en Zwier. Ze heeft bijna haar hele leven in het buitenland gewoond en als ze op elfjarige leeftijd in Nederland komt, moet ze wennen aan de kou. Ze is eenzaam en onzeker. Ze houdt zich veel bezig met de vraag waarom ouders hun kinderen wegdoen. Zij is een rond karakter.

Moeder:

Moeder Bentveld is nu een oude vrouw, die in een bejaardentehuis woont. De gebeurtenissen van vroeger heeft ze nooit kunnen verwerken. Ze blijft Bonnie en Meijken verwijten maken over wat ze gedaan hebben. Ze vindt dat het Meijkens eigen schuld is dat ze verkracht is. Ook zij is een rond karakter.

Geloofwaardigheid van het verhaal:

……

Thematiek:

Het thema van Ontaarde moeders is het lot van de vrouw, die bestemd is om moeder te zijn en zich soms ook inbeeldt dat ze dat, desnoods tegen wil en dank, ook graag wil.

Motto:

Geen.

Taalgebruik:

De stijl die Dorrestein gebruikt, is luchtig, terwijl de onderwerpen die ze beschrijft soms zeer bizar en ernstig zijn. Daardoor is het boek prettig te lezen.

Opdracht:

Geen.

Vertelsituatie:

Het eerste hoofdstuk van de roman wordt verteld door een ik-figuur. Het overgrote deel van Ontaarde moeders is een personale roman.

Perspectief:

Ik-perspectief in het eerste hoofdstuk en in de rest van het verhaal ligt het hij-perspectief bij verschillende verhaalfiguren.

Verhaalopbouw:

Vijf genummerde hoofdstukken (0 t/m 4), met titelnamen.

Eigen mening:

……